De mythe van Parijs: city marketing avant la lettre

In 1867 schilderde Claude Monet het uitzicht over Parijs vanaf het balkon van het roemruchte Louvre. Monet keerde de klassieke kunst letterlijk de rug toe om het leven op straat vast te leggen, de willekeur van zijn hier en nu. Een radicale breuk met de norm. Parijs was die jaren in beweging, er was leven, de wereld lag er aan de voeten. Een ‘leefbare’ stad met groeipijn, die juist degenen die het minste hadden naar de rafelranden dreef. Het werden drie schilderijen die het nieuwe gezicht van de stad tonen.

In het voorjaar van 2025 toont Kunstmuseum Den Haag Nieuw Parijs: van Monet tot Morisot, een grote impressionisme tentoonstelling, waarin de verbeelding van dat nieuwe Parijs centraal staat. In samenwerking met de Alte Nationalgalerie (Berlijn) en Allen Memorial Art Museum (Oberlin, Ohio) komen deze drie stadsgezichten voor het eerst in Nederland samen. Maar Nieuw Parijs toont ook 65 werken uit het Franse Impressionisme van Berthe Morisot, Edgar Degas, Pierre-Auguste Renoir, Édouard Manet, Frédéric Bazille, Gustave Caillebotte, Paul Cezanne, Armand Guillaumin, Mary Cassatt, uit collecties van over de hele wereld. De impressionistische laag wordt gecomplementeerd door prenten van onder andere Honoré Daumier en foto’s van uitvinder, fotograaf en luchtballonpiloot Felix Nadar. 

Van Monet tot Morisot 
Vermaard en onlangs overleden kunsthistorica Linda Nochlin beschreef Monets drie stadsgezichten uit 1867 als "het meest betekenisvolle gebaar" van een kunstenaar richting een museum. Nieuw Parijs laat de ‘geboorte’ van het impressionisme zien en de tien jaar die volgen: het beleg van de stad door Pruisen in 1870, hongersnood, strijd om gelijkheid, burgeroorlog en de wederopbouw die volgt. Door van Monet tot Morisot de verbeelding van Parijs in kaart te brengen is de tentoonstelling een portret van de moderne stad in het algemeen.  

De ideale stad 
Onder leiding van stedenbouwkundige Georges-Eugène Haussmann wordt de oude middeleeuwse stad vanaf 1853 in een recordtijd afgebroken, en even zo snel herbouwd tot een moderne metropool. Dit megalomane project komt voort uit nieuwe opvattingen over een leefbare stad, met aandacht voor veiligheid en infrastructuur, hygiëne, sociale cohesie, natuur en vrije tijd. De transformatie van Parijs weerspiegelt deze visies op de ideale inrichting van een stad – en daarmee van de maatschappij. Toch wordt het vooral een stad voor een nieuwe elite. De arme bevolking wordt naar de randen gedreven en er heerst speculatie op de huizenmarkt waar slechts enkelen van profiteren. Arbeidsmigratie leidt tot uitbuiting en wrijving tussen de verschillende klassen in de maatschappij. Spotprenten van Daumier illustreren met humor en een scherp sarcasme de impact van deze ontwikkelingen op de bevolking.

Protest Parisienne 
De modieuze Parisienne wordt het toonbeeld van nieuw Parijs. Er zijn ineens openbare ruimtes als warenhuizen en theaters die haar veel meer vrijheid bieden. Het is kijken en bekeken worden. Tijden veranderen, dat is precies wat mode laat zien in het straatbeeld. In Parijs is de nieuwe vrouw overal: van wie couture draagt, wie het maakt, wie het in beeld brengt tot aan wie er naar kijkt en wat dat losmaakt - de Parisienne als symbool. Tegelijk hebben vrouwelijke kunstenaars als Morisot en Cassat minder privileges en toegang tot Parijs dan de andere impressionisten. Zij konden bijvoorbeeld niet met mannelijke collega’s het café in, dat was nog altijd not done. Waar bijvoorbeeld Manet of Renoir de parisienne verbeelden als type of symbool voor de stad, verbeelden Cassatt en Morisot vrouwen als individuen. De female gaze als tegengeluid naar de heersende ongelijkheid.