Wie rustig door de stille Juffrouw Idastraat slentert, zou nooit vermoeden dat achter de gevel van nummer 7 een prachtige barokke kerk schuilgaat: een schuilkerk uit de tijd dat de katholieke mis verboden was. Dit pareltje is een van de best bewaarde geheimen van het Hofkwartier en zeker een bezoekje waard.
We schrijven 1578 als het protestantisme de godsdienst wordt in Nederland. Katholieken moeten zich voor hun geloofsbelijdenis terugtrekken op zolders en andere geheime plekken. Gedurende deze tijd ontstonden er in Den Haag verschillende clandestiene kerken. Dat geldt ook voor de Juffrouw Idastraat, de straat vernoemd naar een van de zogenaamde klopjes. In die tijd zijn dit de vrouwen die bij katholieken aankloppen om hen te waarschuwen als er een geheime mis wordt gehouden.
Kerk achter het voorhuis
Een eeuw later is het verbod op het katholicisme enigszins versoepeld, maar de mis mag nog niet in het volle zicht gevierd worden. Pastoor Willem Frederik van Dalenoord, die mis leest op zijn zolderkamer, mag een nieuwe kerk bouwen achter het voorhuis van Juffrouw Idastraat 7. Hij moet daarvoor een grote zak geld betalen, maar dan heb je ook wat: een prachtige witte kerk vol ornamenten met een rijk gedecoreerde eikenhouten preekstoel, een imposant altaarstuk, een prachtige trompe l'oeil, een koofplafond met Italiaans stucwerk, waarschijnlijk van Josef Bollina, en nog veel meer adembenemend.
Inspiratie door Marot
Op 20 december 1722 wordt de kerk ingewijd. Dat moet een feestelijke gebeurtenis zijn geweest. De verborgen kerk is nog niet helemaal klaar, het duurt nog tien jaar om te bouwen, maar de basis staat er. Nicolaas Kruysselbergen is waarschijnlijk de bouwmeester. Hij liet zich nadrukkelijk inspireren door de toen bekende architect Daniël Marot, die ook de naam draagt van het Oude Stadhuis.
De bouw is een behoorlijke familieaangelegenheid, want twee broers van Kruysselbergen maken de altaarkast en het schilderij. Matthias Terwesten, destijds een succesvol kunstenaar, werd ingehuurd voor het indrukwekkende schilderij.
Rijke decoraties
De preekstoel dateert uit 1728, maar is inmiddels veranderd. Jean Baptist Xavery ontwerpt in eerste instantie drie medaillons met daarop geloof, hoop en liefde, die hij later vervangt door vier kersttaferelen, aangevuld met engeltjes. In 1743 bemoeide Pieter van der Speck zich vervolgens met het klankbord, dat hij nog uitbundiger aanpaste en inrichtte.
Opvallend is ook het marmeren doopvont dat achter een rijkelijk versierd, met de hand gesmeed hekwerk staat en vergezeld gaat van een zeldzame tinnen paaskandelaar. Kijk ook naar rechts: wat lijkt op een reliëf is – echt! – een schilderij van Jacob de Wit. Zijn kunstwerken worden in zijn tijd 'Whites' genoemd, zo beroemd is hij om zijn trompe l'oeils.
Orgel eenheid
Een van de pronkstukken is het orgel van Rudolph Garrels, waarvan er slechts drie bestaan. Dit exemplaar, het oudste orgel van Den Haag, stamt uit 1727. Het heeft veel meegemaakt. Toen er andere ideeën ontstonden over een orgelklank, werd in 1910 een romantisch instrument van Spit in de geheime kerk geplaatst. Het hoofdwerk van het Garrels-orgel komt terecht in de Mariakerk in Vollenhove en het achterwerk bij de Nederlandse Protestantenbond in Zeist.
Als de kerk van Vollenhoven in 1976 van eigenaar wisselt, komt het hoofdwerk weer beschikbaar. Ook het achterste deel lijkt terug te kunnen komen. Orgelfanaten zamelen het ontzagwekkende bedrag van ruim 6,5 ton in guldens in en brengen dit unieke instrument als geheel, vanaf 1994 geheel gerestaureerd, weer op zijn oorspronkelijke plek.
Oud Katholiek
De verborgen kerk is een oud-katholieke kerk. Op het moment dat deze clandestiene kerk wordt gebouwd, heerst er een zinderende spanning tussen de Nederlandse katholieken en Rome. Nederlanders willen meer zelfbestuur, maar daar houdt de paus niet van. Hier in de Bisschopskamer aan de Juffrouw Idastraat, de kamer voor de schuilkerk, ontstaat een breuk in de katholieke kerk. Dit gebeurde in 1723, precies een jaar nadat de schuilkerk in gebruik was genomen. Aanleiding is het feit dat er in Utrecht een bisschop wordt benoemd, waar het Vaticaan resoluut tegen is. De Oud-Katholieken vormen nog steeds hun eigen groep, al is de relatie met de 'gewone' Katholieken volledig hersteld.
Bereikbaarheid
De Oud-Katholieke Geheime Kerk van de H.H. Jacobus en Augustinus bevindt zich in het centrum van Den Haag en is met diverse vervoermiddelen goed bereikbaar. Voor bezoekers van buiten de stad, via de N44, A4, A12 en A13, biedt de auto uitkomst. Parkeren kan in de nabijgelegen parkeergarages. Daarnaast is de Oud-Katholieke Schuilkerk ook bereikbaar met het openbaar vervoer. Vanaf het Centraal Station zijn er verschillende mogelijkheden om bij de schuilkerk te komen. Tram 1 en 17 stoppen nabij de Oud-Katholieke schuilkerk van de H.H. Jacobus en Augustinus.
