Binnenkijken bij de voormalige Amerikaanse Ambassade

Met de verhuizing van de Amerikaanse ambassade naar Wassenaar verdwenen de hoge hekken, de betonblokken en politieposten op de hoek van het Lange en Korte Voorhout. Er is weer vrij zicht op het door de Hongaars-Amerikaanse architect Marcel Breuer ontworpen gebouw. De plek is opnieuw Nederlands grondgebied, in eigendom van de Gemeente Den Haag en inmiddels een Rijksmonument. En open gesteld voor publiek. Tijd voor een rondleiding door dit bijzondere gebouw! 

Een omstreden gebouw

De ambassade is gebouwd op de plek waar eens het deftige Hotel Paulez stond. Door het rampzalige bombardement van de Engelsen op 3 maart 1945 werd bij vergissing Bezuidenhout en een deel van het Korte Voorhout grotendeels verwoest, zo ook hotel Paulez. Er was veel discussie over het herstel van het Korte Voorhout. Onder andere de suggestie weer een hotel te bouwen om de levendigheid van de locatie te herstellen, ook met het oog op de tegenover gelegen Koninklijke Schouwburg.

Uiteindelijk werd de grond aangekocht door de Verenigde Staten; al langere tijd op zoek naar een geschikte locatie voor een nieuwe ambassade. De eisen van de Gemeente Den Haag waren niet al te uitgebreid: het gebouw moest bijdragen aan een open toegang van het Korte Voorhout, het moest een modern ontwerp worden en niet hoger dan de dakgoot van de schouwburg.

Het ontwerp van Marcel Breuer - opgeleid aan het revolutionaire Bauhaus in Weimar - was zeker modern. Zo modern dat, hoewel de gemeente akkoord ging, de hele stad na het zien ervan in grote beroering raakte. De emoties liepen hoog op, er was ongezouten kritiek. Vooral vanwege het enorme contrast met de monumentale bebouwing aan het Lange Voorhout. Zaun beitsje iederein auvâh de zèk (vertaling: 'zo'n beetje iedereen over de zeik').

Ondertussen hield Breuer vast aan zijn ontwerp en in 1957 startte de bouw. Rondleider Yael Keijzer vertelt dat er ook nu nog wel eens mensen bij de receptie komen om hun ongenoegen over het gebouw te ventileren.

Een interessant gebouw

Yael Keijzer geeft met enthousiasme en kennis van zaken een levendige toelichting op de architectuur, materiaalkeuze en het gebruik van het gebouw. Voor de architect, Marcel Breuer, was het trapezium bij het ontwerp een leidend element. Te zien aan de het karakteristieke patroon van de ramen en de gevelplaten, maar ook inpandig. In de bibliotheek bijvoorbeeld is de vorm doorgevoerd in de pilaren en zelfs deurknoppen zijn trapeziumvormig.

Over de kalkstenen gevelbeplating: om te voorkomen dat het aanzicht van het gebouw door vuil regenwater een grauwsluier zou krijgen zijn er groeven in geslepen. Zo ontstaat een levendig beeld van vervuilde en schoongespoelde vlakken. Een principe dat Breuer bij De Bijenkorf in Rotterdam – ook van zijn hand – eveneens toepaste.

Van binnen ziet het gebouw er door de kleurkeuze tamelijk sober uit. In tegenstelling tot de materiaalkeuze, zeker niet goedkoop. Teakhout uit Myanmar, strips van Christallino natuursteen uit Zwitserland en ruw bewerkte leisteen uit Noorwegen. En grindbeton, in die tijd een nieuw materiaal. Verder is de ruimteverdeling functioneel en minimalistisch, zoals in veel moderne kantoorgebouwen; zo ook de ambassadeurskamer en de conferentieruimte.

Ik was er vanuit gegaan dat er misschien nog meubilair van Breuer aanwezig zou zijn, of althans gebruikt voor de inrichting. Maar de diplomatieke staf was verre van gecharmeerd van zijn wereldberoemde en nog steeds gewaardeerde buisframe meubilair, ofwel de ‘Wassilystoel’. Naar de mening van de diplomaten niet comfortabel en uitnodigend genoeg. Het werden op Scandinavische leest geschoeide meubelen. Er staan enkele stuks in die stijl als voorbeeld. Bezoekers die er ooit hebben gewerkt dragen met hun herinneringen bij aan de kennis van de inrichting. 

Een gebouw uit twee delen

Het gebouw bestaat uit twee haaks op elkaar staande vleugels met ieder een eigen ingang. De ingang aan het Lange Voorhout was bedoeld voor de diplomatieke dienst en niet voor publiek toegankelijk. De ingang aan het Korte Voorhout, het andere en strikt afgescheiden deel, was wel openbaar en het terrein van de USIS, de United States Information Service. Hier bevond zich een uitgebreide bron aan informatie over de Verenigde Staten zoals de bibliotheek. En om een bezoek aanlokkelijk te maken, werden in het auditorium onder andere Hollywood-films vertoond.

Veranderende tijden

Van binnen is het gebouw niet meer helemaal zoals voorheen. Door ruimtegebrek werd kantoorruimte in het – uiteindelijk ook gesloten - publieksgedeelte gerealiseerd. De beveiligingsmaatregelen uit de tijd van de Koude Oorlog voldeden niet meer en de toenemende terreurdreigingen leidden er onder andere toe dat de toegangsdeur tot de kantoren werd vervangen door een zware, dikke, stalen deur. Ook de door Breuer ontworpen tuin is veranderd, wat er nog aan herinnert is het rechthoekige, verhoogde grasvlak. Bij het verwijderen van het verlaagde systeemplafond in het auditorium kwam de oorspronkelijke, ruitvormige constructie tevoorschijn. Deze is in ere hersteld.

Het is nog niet bekend wat de uiteindelijke bestemming van het gebouw wordt. Er ging weer een geluid op er een hotel te vestigen, maar dat gaat niet door. Ondertussen is het gebouw in bruikleen bij de kunstinstelling West Den Haag. 

Top secret

Wat speelde er zich af achter de muren van de ambassade? We zullen het niet weten. De Amerikanen hebben met de verhuizing naar Wassenaar álles meegenomen. De strikt beveiligde en geluidsdichte gespreksruimte op de bovenste verdieping is ontmanteld en afgevoerd en zelfs de sloten van de deuren zijn meegenomen.

Ik heb er wel een beeld bij. Bij een bezoek aan de voormalige Amerikaanse ambassade in Teheran zag ik hoe het eruit gezien zou kunnen hebben. De Amerikanen hebben destijds na de gijzeling door de Iraniërs alles op stel en sprong achter gelaten. Te zien zijn rijen telexen, wand vullende afluisterapparatuur, resten van stapels documenten en meer. En ook de met aluminiumfolie beklede, geluidsdichte ruimte. Het spreekt tot de verbeelding ... 

Elke zondag worden rondleidingen door de bijzondere bibliotheek, het auditorium, de conference room en de ambassadeurskamer georganiseerd (Nederlandstalig 12.30, 14.30, Engelstalig 16.30). Reserveer vooraf je tickets.