Rondleiding met koninklijke allure

Aan het einde van de lange Lindelaan

Zon, enthousiasme, nieuwsgierigheid en een stad vol parels zijn de perfecte ingrediënten voor weer een nieuw avontuur. Deze keer sloot ik aan bij een bijzondere rondleiding met Koninklijke allure. Om 13u precies kon ik me melden bij de balie van het Haags Historisch Museum. Vervolgens wachtte ik geduldig op onze gids, drs. Jan-Willem Menno Meijer. Hij zou de groep rondleiden over het Lange Voorhout en meenemen naar het klapstuk van de middag: Paleis Kneuterdijk.

We beginnen daar waar Liesje Lotje leerde lopen langs de lange Lindelaan; het Lange Voorhout. Gedurende de rondleiding waren er zoveel interessante plekken met bijbehorende verhalen die stuk voor stuk razend interessant zijn. Ik heb een selectie gemaakt van specifieke plekken, historische figuren, mythes en opmerkelijke feiten die ik graag met jullie deel! 

Lange Voorhout 92

Als we de mythe mogen geloven is op nummer 92 het Haagsche Hopje geboren. Er zijn vele verhalen in omloop over hoe dit typisch Haagsche snoepje is ontstaan. Ik kies ervoor om de meest juicy versie te delen.

Baron Hendrik Hop verhuisde op zijn 71e van Leiden naar Den Haag en woonde tot begin 19e eeuw aan het Lange Voorhout nummer 92. Doordat de baron op leeftijd was viel hij geregeld na een bepaald tijdstip in slaap, zo ook die bewuste nacht van zijn ‘uitvinding’. Hendrik was een enorme zoetekauw en dronk veel koffie. Dat was destijds gebruikelijk want koffie werd gezien als een soort paracetamol van de 18e en 19e eeuw. Hendrik gebruikte het ‘medicijn’ koffie graag en overmatig. Niet alleen omdat het gezond zou zijn maar vooral omdat hij dol was op de smaak van de warme drank. Hij dronk zijn Haags bakkie het liefste met room en een paar fikse scheppen suiker. Het was op een ijzige winteravond dat de baron langzaam in slaap dommelde maar per ongeluk zijn mierzoete kop koffie op de loeiende kachel liet staan. De volgende dag trof Hendrik geen koffie, maar iets heel anders aan.

Door de warmte was zijn koffie ‘s nachts samengesmolten met de room en suiker waardoor er een harde brok ontstond in het kopje. Hij likte voorzichtig aan de brok en werd nog verliefder op de zoete smaak en de vorm die hij per toeval had gecreëerd. Hij snelde naar zijn buren, de bakkerij P. Nieuwekerk & ZN en vroeg de banketbakker of hij nog meer van die brokken kon vervaardigen.

De bakker maakte de brokken gedwee na en verkocht deze onder de naam: Swarte Oostervogt bon bon. Doordat het allemaal begon met deze specifieke baron werd vanaf 1880 het typisch Haagsche snoepje eindelijk vernoemd naar zijn uitvinder en draagt het, tot de dag van vandaag, de inmiddels bekende naam Haagsche Hopje. (onbekend, 2019)

Lange Voorhout 44

De beroemde dichter, diplomaat, geleerde en architect Constantijn Huygens (1596 - 1687) woonde aan het Lange Voorhout nummer 44. Hij liet zich onbedoeld en telkens weer verroeren door de schoonheid van de lange lindelaan. Huygens had als welgestelde diplomaat de mogelijkheid om verre reizen te maken en kon zo verschillende plekken goed vergelijken.

Hij had al menig Europees plein bewonderd voordat hij toch het Haagse Lindepad als mooiste plein van Europa bekroonde. Telkens overweldigde de pracht van het Lange Voorhout hem zodanig dat de ruim 300 lindebomen geregeld onderwerp werden van zijn gedichten.

Lange Voorhout 32

Op nummer 32 woonde fotografe en ontdekkingsreizigster Alexandrine Tinne, liefkozend ook wel Alexinne genoemd. Alexinne was een ondernemende, nieuwsgierige en eigenzinnige jongedame met een voorliefde voor interieurdesign en een onstilbare honger naar andere culturen, verre landen en onontdekte plekken.

Na de dood van haar vader vond ze Den Haag al snel te klein. Ze trok ze er samen met haar moeder op uit om heel Europa en later Afrika met eigen ogen te bekijken. Helaas komen beide dames tijdens een van hun verre reizen tragisch aan hun einde. Tijdens een trektocht door de Sahara werd hun karavaan onverwachts aangevallen. Zowel Alexinne en haar moeder waren helaas niet opgewassen tegen de bewapende overval. Ze overleefden dat verschrikkelijke incident niet en beide dames keerden nooit meer terug naar hun Haagse residentie.

Distelvinkenplein of Kneuterdijk?

Na een aantal indrukwekkende verhalen over het Lange Voorhout zetten we de rondleiding voort naar het Paleis aan de Kneuterdijk. Gids Jan- Willem neemt ons denkbeeldig mee naar de 16e eeuw. Hij vertelde dat in de lange straat die we anno 2022 kennen als de Kneuterdijk er lang geleden een Vinkenbaan was. De dichter Constantijn Huygens vond de Kneuterdijk geen straat maar eerder een plein en noemde het in de 17e eeuw het Distelvinkenplein.

Op de 16e eeuwse vinkenbaan werden kleine lokvogeltjes (vinken) gevangen. Een lokvogel noemden de leden van de vinkerij een kneu. Het inzetten van deze lokvogels wordt ook wel, geloof het of niet, kneuteren genoemd. Van het jargon voor deze lokvogeltjes is dus de huidige straatnaam Kneuterdijk afgeleid. Ik ben even op onderzoek uitgegaan en er bestaat vandaag dag nog steeds een Distelvinkenplein in Den Haag. Dat plein vind je nu alleen in de Vogelwijk en niet meer aan de Kneuterdijk. (Niese, 2022).

Van woonhuis tot Paleis Kneuterdijk

Ook het paleis aan de Kneuterdijk heeft niet altijd de titel paleis gedragen vertelde gids Jan-Willem. Het hoekpand is aanvankelijk gebouwd als woonhuis in opdracht door de familie Wassenaer Opdam. Dit huis is ontworpen door de Franse Architect Daniël Marot in barokstijl. Het werd pas een echt paleis toen Koning Willem I het stulpje aankocht. (Uljee, 2011).

Via de Raad van Staete liepen we het paleis in en kwamen we uit in een marmeren hal. Jan-Willem wees ons op de brede trap. Helemaal bovenaan keken we naar een prachtig schilderij van een statige dame. Zo maakten we voor de eerste keer deze rondleiding kennis met de leadinglady van dit verhaal: de Russische Anna Paulowna.

Willem x Anna

Begin 19e eeuw zocht koning Willem I een keurig Haags onderkomen voor zijn zoon en toekomstige echtgenote. Het hoekhuis aan de Kneuterdijk leek hem een geschikte plek dus kocht hij het pand direct van de initiële eigenaar, de familie Wassenaer Obdam.

Bij aankoop vond Willem senior dat het woonhuis aan een grondige verbouwing toe was. Hij stelde de architect Jan de Greef aan om het pand te voorzien van een voor toentertijd eigentijds uiterlijk compleet met trendy neoclassicistische elementen. Diezelfde elementen zijn vandaag de dag vanaf de buitenkant nog steeds goed te zien. De koepel die er vanaf 1717 aanvankelijk in het midden van het pand op zat (dat kan begin 19e eeuw echt niet meer) heeft de Greef bijvoorbeeld verwijderd. (Uljee, 2011)

In 1816 schonk de eerste koning der Nederlanden het woonhuis aan de Kneuterdijk als huwelijkscadeau aan zijn zoon, de late koning Willem II. Hij maakte graag, gretig en veelvuldig gebruik van zijn geschenk en had inmiddels iemand gevonden om zijn paleis mee te delen. In hetzelfde jaar (1816) trouwde hij met een Romanov, de Russische Anna Paulowna. In 1840 deed koning Willem I afstand van de troon en zo werden junior en zijn bruid uiteindelijk koning en koningin der Nederlanden. (Uljee, 2011).

Anna Paulowna en Koning Willen II kregen vier kinderen. De jongste van de vier was prinses Sophie. Als enige dochter van het gezin wilden haar beschermende ouders Sophie het liefste dichtbij hebben. Hierom kochten zij een niet zo bescheiden pand aan het Lange Voorhout. Nummer 13 was bestemd voor Sophie en haar toekomstige aanhang. Sophie’s aanhang bleef niet lang uit want in 1842 werd de grote zaal, later de Gotische zaal in paleis Kneuterdijk, groots ingewijd door de huwelijksvoltrekking tussen prinses Sophie en haar volle neef (het was toen gebruikelijk om met familie te trouwen) de Duitse groothertog Karel Alexander Saksen-Weimar-Eisenach. Helaas voor Willem II en de toegewijde moeder Anna Paulowna want Sophie, Karel Alexander en hun kroost verbeleven vanwege zijn Duitse roots meer in Duitsland dan in het aangekochte ‘huisje’ bij haar paps en mams om de hoek.

Anna Paulowna hield van haar comfort zone en bleef haar Russische tradities graag trouw. Zolang de vier kinderen van Anna en Willem junior Nederlands hervormd werden opgevoed, mocht zij Russisch-Orthodox blijven. Mede hierdoor kon Anna diverse Russische gebruiken blijven uitdragen. Jan-Willem vertelde ons dat een van die gebruiken inhield dat Anna niet zelf hoefde te traplopen. Hoe ze dan wel naar boven kwam? Mocht ze de trap op willen, hoefde ze slechts te wenken. Vervolgens verzamelden er bedienden om haar heen en droegen Anna naar boven. Naar goed Russisch gebruik of niet, in haar ogen was traplopen immers voor het gepeupel en zeker niet voor een vorstin.

Alhoewel Anna Paulowna het weelderige Brussel verkoos boven het in haar ogen sobere Den Haag ontbrak het deze negentiende eeuwse diva hier aan niets. Koning Willem II was dol op zijn van origine Russische echtgenote en om haar te plezieren liet hij aan paleis Kneuterdijk een balzaal bouwen met on-Nederlands grote kroonluchters. Happy wife, happy life moet koning Willem II wellicht gedacht hebben. (Uljee, 2011).

Koningen der Nederlanden

Na zijn kroning in 1840 werd naast de neoclassicistische balzaal de grote zaal, later dus de Gotische zaal, aan Paleis Kneuterdijk gebouwd. Deze zaal heeft koning Willem II laten bouwen om zijn rijke kunstcollectie (voornamelijk schilderijen van dieren want daar was hij dol op) een mooie plek in zijn huis te geven. Als je middenin de Gotische zaal staat, gaan je ogen automatisch naar boven. Een schitterende en imposant handgemaakt houten plafond valt natuurlijk direct op!

Verder hangen er nog vele schilderijen waaronder buitensporig grote afbeeldingen van zowel Koning Willem I en Koning Willem II. (Uljee, 2011). Over het schilderij van Willem senior had gids Jan-Willem een opmerkelijk verhaal. Mensen werden, zeker vergeleken met nu, niet zo lang. Vooral koning Willem I was klein van stuk. Om de schijn op te houden had hij dus een krakzinnig groot schilderij van zichzelf laten maken en gevraagd of deze zo hoog mogelijk kon worden opgehangen. Kijkend naar boven is het optisch bedrog want de man op de afbeelding lijkt dan langer (en slanker!) dan dat hij in werkelijkheid is.

Tips van Cultuuraanjager Dis

1. Zin in een gratis stadswandeling? De stichting Vrienden van het Lange helpen je een handje op weg.  Misschien is het je wel eens opgevallen dat er op sommige panden ronde koningsblauwe plaquettes bevestigd zijn. Hier vindje informatie over de voorgaande bewoners, grondbezitters en het pand. Alhoewel een stukje tekst op een muur niet opweegt tegen de levendige vertelstijl van gids Jan-Willem, kun je op een vrije dag op zoek gaan naar de 27 bordjes die verspreidt zijn over het Lange Voorhout. Net zoals bij de Museumkwartier Tour ben je uiteraard ook hier niet verplicht om ieder bordje volledig te lezen. Heb vooral plezier om erop uit te gaan en te leren over de zinderende geschiedenis van het Lange Voorhout! 
2. Om deze gratis stadswandeling geheel in stijl af te sluiten of te onderbreken stel ik een verwenmoment voor bij Chiqueolatte. Dit zonnige café heeft heerlijke taartjes en bon bons voor bij de (ijs)koffie. Gelegen aan het Lange Voorhout, dus op de route en perfect voor een kleine pauze op een fijn cultureel dagje uit.
3. Paleis Kneuterdijk heeft niet alleen een voor- maar ook zeker een interessante achterkant. De van origine Frans ontworpen tuin van Paleis Kneuterdijk is hierom ook echt een aanrader. Deze verborgen parel ligt aan de Paleisstraat schuin achter het Paleis Noordeinde. Op de omringende panden worden lichtgevende woorden en zinnen geprojecteerd initieel geschreven door de filosoof Benedictus de Spinoza. Mede door die moderne twist wordt een bezoek aan de achtertuin van paleis Kneuterdijk een extra bijzondere ervaring!
4. Hou de agenda goed in de gaten voor nieuwe data voor de rondleiding door Paleis Kneuterdijk!