Alles gegeven - Jacoba van Heemskerck & Marie Tak van Poortvliet

Een verborgen liefde, een gedeeld ideaal

Jacoba van Heemskerck (1876–1923) en Marie Tak van Poortvliet (1871–1936) ontmoeten elkaar op jonge leeftijd in Den Haag, waar Van Heemskerck later ook studeert aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten. Hun vriendschap groeit uit tot een levenslange, liefdesrelatie – grotendeels verhuld door sociale conventies. Gedreven door gedeelde idealen – waar zij zich soms op blindstaren en in verliezen – staat voor zowel Marie Tak van Poortvliet als Jacoba van Heemskerck de weg naar een betere wereld altijd centraal.

Pioniers in de moderne kunst

Van Heemskerck ontwikkelt zich tot een van de toonaangevende expressionisten van haar tijd. Op haar beurt ontpopt Tak van Poortvliet zich als een van de belangrijkste (vrouwelijke) verzamelaars van moderne kunst. Zij ondersteunt Van Heemskerck op allerlei fronten: als mecenas, criticus en als haar partner. In deze door mannen gedomineerde wereld wordt hun onafhankelijkheid, invloed en talent zowel bewonderd als gewantrouwd. Hun zomerverblijf in Domburg, Villa Loverendale, groeit uit tot broedplaats van de avant-garde. Beiden delen een diepe interesse in theosofie, antroposofie en later ook biodynamische landbouw – overtuigingen die hun kunst, leven én keuzes vormgeven.

Mondriaan, Marc en Kandinsky

De tentoonstelling toont hoogtepunten uit Van Heemskercks oeuvre: kleurrijke schilderijen, tekeningen en glas-in-lood waarin spiritualiteit, kleur en een expressieve beeldtaal de boventoon voeren. Dit komt duidelijk terug in Twee bomen, een hoogtepunt van het vroege luministische werk van Van Heemskerck. De spirituele lading van de ‘levensboom’ is een terugkerend motief in haar werk. Naast het oeuvre van Van Heemskerck toont Kunstmuseum Den Haag topstukken uit de privécollectie van Tak van Poortvliet. Denk hierbij onder meer aan werken van Piet Mondriaan, Franz Marc, Wassily Kandinsky en vele andere kunstenaars uit die tijd, die zowel Van Heemskerck als Tak van Poortvliet inspireerden.

Koloniaal kapitaal

Tak van Poortvliet bekostigt haar kunstcollectie met een omvangrijk vermogen. Deze rijkdom komt voor uit het grondbezit van haar voorouders. De erfenis is niet zonder smet: als medeoprichters van de West Indische Compagnie (WIC) waren de voorouders van Tak van Poortvliet in de 17e eeuw nauw betrokken bij de koloniale suikerhandel en de daaraan gerelateerde slavernij. Marie Tak van Poortvliet schenkt haar privécollectie uiteindelijk aan Kunstmuseum Den Haag en Museum Boijmans Van Beuningen. Al haar andere bezittingen doneert zij aan de biodynamische landbouw.

Visionair en omstreden

De visie van Jacoba van Heemskerck en Marie Tak van Poortvliet op kunst en maatschappij is vooruitstrevend, maar niet onomstreden. Tijdens de Eerste Wereldoorlog spreken zij zich nadrukkelijk uit vóór de Duitse cultuur, vanuit hun spirituele en intellectuele verbondenheid met Der Sturm, een succesvolle kunstgalerie, uitgever en toonzaal van moderne kunst in Berlijn. In Nederland stuit dit op onbegrip. Toch blijven zij overtuigd van hun idealen: dat kunst, spiritualiteit en denken voorbij grenzen de weg kunnen wijzen naar een betere wereld.