Binnenkijken bij Museum Sophiahof in Den Haag

Wandelend naar Museum Sophiahof moet ik denken aan de Indische kinderen vroeger op school. En hoe het bij hun thuis zo anders was. Naast onbekende gebruiken en geuren was er de onovertroffen saté met pindasaus. En samen dreunden we klassikaal de eilanden van de Gordel van Smaragd op: Bali, Lombok, Soembawa, Soemba, Flores en Timor. Het heeft iets poëtisch.

Dekolonisatie, generaties, verhalen

In deze semi-permanente tentoonstelling ONS LAND – Dekolonisatie, generaties, verhalen worden verhalen over de bijzondere band met Nederlands-Indië verteld en getoond. Het is boeiend te kijken naar een diawand met beelden uit vele decennia. Ik zie vrolijke mensen, de befaamde Indo-bandjes en huiselijke taferelen passeren maar ook minder vredige. Zoals de protesten tegen keizer Herohito bij zijn bezoek aan Nederland in 1971. Hij werd verantwoordelijk gehouden voor de misdaden in de jappenkampen.

Ook passeren foto’s van de fatale treinkaping door Molukkers bij De Punt in 1977. De eis: dat Nederland zich hield aan de belofte over de Onafhankelijke Republiek der Zuid-Molukken; de Republik Maluku Selatan (RMS). De belofte is niet nagekomen. En de excuses van de koning in 2020 voor het Nederlandse geweld in de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd.

Er zijn ook video’s met persoonlijke verhalen. Zoals dat van Alfred Birney (schrijver van het boek De Tolk van Java) over zijn getraumatiseerde en gevaarlijke vader die ’s nachts met een dolk in de hand in zijn slaapkamer verscheen. De gevangenneming in jappenkampen en de onafhankelijkheidsstrijd hebben diepe sporen door het leven van Indische families getrokken. Er is een groot zwijgen. Maar de jongste generatie zegt de familiegeschiedenis te willen weten, begrijpen en levendig houden.

De komst naar Nederland

Van 1945 tot 1969 vertrokken ruim 300.000 mensen naar Nederland. De aankomst is een koude douche. Niet alleen door het kille klimaat maar ook door de kille ontvangst. Er is teleurstelling en verbijstering. Er is racisme en discriminatie en er zijn huisvestingsproblemen. Er wordt tijdelijke onderdak gevonden in barakkenkampen, contractpensions en vakantieoorden. Een wand vullende overzichtskaart laat zien waar de barakken zich bevonden. Zo’n beetje overal. In 1951 wordt besloten dat 5% van de woningwetwoningen moet worden toegewezen aan Indische repatrianten. Naar wat er getoond wordt en ik me ook herinner zijn dat voornamelijk eenvoudige, betonnen flatgebouwen.

Senang

Mijn Indische vriendin noemt me zolang ik me kan heugen heel liefdevol monyet gila. Gekke aap. Ik vind het grappig. Niet deze, maar wel andere Indische woorden zijn in de Nederlandse taal terecht gekomen. Zoals senang: het je prettig voelen. En dat moet gezegd over de Indische keuken: héél senang. Een mevrouw vertelt hoe de fijne kneepjes van moeder op dochter werden doorgegeven. En hoeveel moeite het haar kostte nasi op de juiste manier te maken. De Indische keuken is overigens naar mijn smaak culinair hoogstaand. In de museumwinkel is een geïllustreerd kookboek met duidelijke receptuur te koop. Een aanrader voor wie graag buiten de AGV- combinatie (aardappel, groeten, vlees) kookt.

Ook wordt gewezen op hoe modieus de Indische jongelui in de jaren zestig en zeventig waren. Zeker! Benijdenswaardig hoe hip ze eruit zagen. Minirok, soulbroek, heupbroek. En het prachtige haar. Ik herinner mij Molukse jongens op de middelbare school met lang, krullend haar. Indrukwekkend en stoer. Wel apart: zo’n spannende jongen met een uitheemse achternaam en een hele Nederlandse voornaam. Willem. Exotische voornamen werden zo ingewikkeld gevonden dat deze voor het gemak werden vernederlandst; dus Willem. Of Piet. En dergelijke. Ook spannend dat enkelen op een dag niet op school verschenen. Omwille van de RMS. Tot de tanden gewapend maakten zij onderdeel uit van de bezetters van de Indonesische ambassade in 1970. Dat verliep niet senang.

Wat de Nederlandse popmuziek onmiskenbaar heeft beïnvloed: de indorock. Veel Indische jongens speelden waanzinnig goed gitaar. En dat leidde voor die lang geleden dagen tot opzwepende muziek. Zoals van de Haagse Tielman Brothers en de Blue Diamonds. Hit na hit. Een voorbeeld dat veel deed volgen. Er treden in Den Haag nog steeds bij gelegenheid indo-bandjes op. Inmiddels bestaande uit heren van zekere leeftijd, gekleed in smetteloos witte kostuums en puntschoenen dragend.

Bamboe buigt, maar breekt niet

In de tentoonstelling 'Bamboe buigt, maar breekt niet' is werk van kunstenares Anne Koen (1932 – 2022) te zien. Geboren in Palembang en met mooie herinneringen aan haar vroege jeugd. Getuige ook de aquarel van hoe zij zich de saba’s herinnert. Maar dat houdt op. Zij wordt na veel ontberingen uiteindelijk met haar moeder geïnterneerd in het kamp Lampersari-Sompok. Een onthutsende geschiedenis. Over de repatriëring naar Nederland zegt ze: ‘We hadden het kamp wel verlaten, maar het kamp had ons niet verlaten’. Koen werd in 1951 toegelaten tot de Rietveld Academie in Amsterdam.

Het schilderij “Brief aan een dode keizer” is een aanklacht. Het zijn afdrukken van blote voeten en een grote rode stip, het symbool van Japan. Ook schildert Koen hoe zij zich het zinken van de boten bij de Slag om de Javazee verbeeldt. Op de tentoonstelling is overigens niet alleen werk over Indië te zien. Verder wordt een video met een interview met haar getoond. Op dat moment een oude, broze vrouw.

De laatste ooggetuigen

Buiten in de museumtuin van Museum Sophiahof zijn portretten te zien gemaakt door fotograaf Frank Ruiter van de laatste ooggetuigen uit Nederlands-Indië. In een bij de receptie beschikbare toelichting zijn verhalen te lezen over jeugdherinneringen van de geportretteerden, het verdwijnen van de Nederlands-Indische samenleving, de daarbij behorend privileges en de niet perse goede ervaringen daarna.

Naaldkunst

Verder is er werk van de kunstenares Carolyn Hall. Zij heeft haar Nederlands-Indische familiegeschiedenis vastgelegd aan de hand van oude kledingstukken, stoffen en foto’s. Dit heeft geleid tot het kunstproject ‘Preserved in Stitch’.

Het museum heeft veel indruk op me gemaakt. Vooral omdat het de persoonlijke geschiedenissen zijn die er hier toe doen. En hoe deze met de generaties zijn verweven. Op 15 augustus vindt de jaarlijkse Nationale Herdenking van de slachtoffers van de Japanse bezetting plaats bij het Indisch monument aan de Prof. Telderweg (Scheveningse Bosjes) in Den Haag. 

Dit artikel is geschreven door Cultuuraanjager Jeanne. Iedere maand gaat er een aanjager op pad zodat jij de leukste plekken in cultureel Den Haag kan ontdekken.